Femininiteit: meer waardering cruciaal.

Meer waardering voor femininiteit is cruciaal voor een evenwichtigere wereld

In dit artikel onderzoek ik:
~ Meer waardering voor femininiteit blijkt cruciaal te zijn voor een mooiere wereld waar welzijn boven welvaart gaat. Waarom speelt femininiteit hier een belangrijke rol in?
~ Wat is de rol van vrouwen in deze transitie naar meer femininiteit in leiderschap?

Inmiddels ben ik zestien jaar ondernemer. In mijn ondernemerschap kon ik altijd mijn passies en talenten inzetten. Maar vier jaar geleden bekroop me een gevoel dat dat niet meer voldoende was voor mij. In het bedrijf dat ik op dat moment samen met mijn compagnon runde waren we goed voor onszelf, onze teamleden en onze klanten, maar voornamelijk sturen op omzet- en winstgroei voelde niet meer goed. De vraag ‘wat beteken ik nu voor de wereld’ bleef maar door mijn hoofd spoken. Ik miste zingeving en betekenis. Het was de start van een bijzondere ontdekkingstocht, die me uiteindelijk naar FEEM zou brengen.

De transitie naar het nieuwe systeem met meer femininiteit

Dit persoonlijke gevoel dat ik meer zingeving wil ik mijn leven sluit aan bij een mondiale beweging die al langere tijd gaande is. Het gaat om veel meer dan alleen ‘meer femininiteit is organisaties’. Dit gaat om het creëren van een mooiere, evenwichtigere wereld. Dus voordat we dieper induiken in de rol van femininiteit, zoomen we eerst even uit naar deze mondiale beweging op economisch niveau.

In 1970 schreef de Amerikaanse futuroloog Alvin Toffler, die bekend stond als trendwachter in sociale ontwikkeling, het boek Future Shock. Hierin voorspelde hij dat er een radicale verandering van de economische structuur zou komen, die te maken had met een nieuw niveau van menselijke behoeftes. Bijna twintig jaar later wordt heel kort de term ‘betekeniseconomie’ benoemd in het boek Welcome to the experience economy, geschreven door Pine en Gilmore. In de betekeniseconomie draait het om de behoefte van de mens aan zingeving en betekenis. De Amerikaanse ondernemer Aaron Hurst wijdde er in 2014 een compleet boek aan. Daarin voorspelt hij dat in 2020 de omslag zal plaatsvinden.

In het ‘oude’ systeem ligt de focus op welvaart. In het ‘nieuwe’ systeem draait het veel meer om welzijn. Dat we inmiddels middenin deze omslag zitten, mag duidelijk zijn. Wat is de rol van femininiteit en vrouwen in deze transitie?

“De betekenis economie heeft als belangrijkste kenmerk dat welzijn op nummer één komt te staan.”

De betekeniseconomie
Op Nederlandse bodem is bedrijfsadviseur Kees Klomp een actief voorvechter van de transitie naar deze nieuwe economie. Samen met Stefan Wobben en Jesse Kleijer schreef hij het Handboek betekenisvol ondernemen. Het is overduidelijk dat dit thema hem aan het hart gaat; hij maakt meteen tijd vrij om om mijn vragen te beantwoorden. “Het belangrijkste verschil tussen het huidige economische paradigma en de betekeniseconomie is wat mij betreft dat het huidige paradigma gebaseerd is op het idee dat welvaartsgroei de oplossing is voor alles. Dus welbevinden en welzijn zijn onlosmakelijk gekoppeld aan welvaart,” legt hij uit. “En het nieuwe idioom – de betekenis economie – heeft als belangrijkste kenmerk dat welzijn op nummer één komt te staan. Dus het ontkent welvaart niet, het is alleen niet de allerbelangrijkste component.”

Dit heeft ook alles te maken met het nieuwe niveau van menselijke behoeften. Ik kan het niet mooier omschrijven dan Klomp en zijn mede-auteurs: “Nu zijn we dus aangekomen in het de betekeniseconomie, die zich afspeelt in het penthouse van de piramide van Maslow. We bevinden ons in het tijdperk van zelfrealisatie en zelftranscendentie.” Voor steeds meer mensen draait het dus niet alleen om de eigen identiteit, maar zij realiseren zich dat ze een klein deel zijn van iets groters. Het zelfbewustzijn* is aan het groeien en dat heeft ook consequenties voor onze economie.

*Dit grotere zelfbewustzijn is een belangrijk onderdeel van ondernemen van binnen naar buiten zoals we bij FEEM doen, zoals je hier kunt lezen. 

Even opfrissen

Deze evolutie naar een nieuw systeem is niet vreemd. Door de eeuwen heen zien we dat onze economie verandert. Laten we even een kijkje nemen in de geschiedenis.

De allereerste economie uit onze geschiedenis noemen we de agrarische econonomie, waar de mensen van nomadische zelfvoorzienende jagers en verzamelaars de overgang maken naar handel in grondstoffen en het verbouwen van voedsel. Rond 1700 ontwikkelde die economie door naar de industriële economie, gekenmerkt door de uitvinding van de stoommachine en de start van massaproductie. De afgelopen decennia is geleidelijk aan de kenniseconomie ontstaan. De veranderingen gaan steeds sneller, want inmiddels bewegen we dus toe naar de betekeniseconomie.

Op mondiaal niveau zijn de effecten van deze beweging duidelijk zichtbaar. Bij steeds meer organisaties draait het niet meer alleen om winstmaximalisatie. Denk aan de chocolade van Tony’s Chocoloney of de drinkflessen van Dopper. Beide bedrijven focussen zich op de positieve impact en duurzaamheid van hun producten. Ook al zullen zij dit zelf misschien niet benoemen als ‘meer aandacht voor femininiteit’, is dat overduidelijk wel wat er gebeurt. Het zorgzame karakter voor anderen en de wereld, is een feminiene kwaliteit. Dit gaat dus over femininiteit.

Verandering is onvermijdelijk

Ik spreek over deze transitie met Anouk Creusen, een zelfstandig ondernemer die zich in de wereld van de energietransitie begeeft. Zij zet zich met haar bedrijf 75inQ in om meer vrouwen aan de top te krijgen van deze markt. Dat in de energiemarkt een verschuiving plaatsvindt mag duidelijk zijn. Het kan niemand ontgaan zijn dat we van fossiele brandstoffen naar duurzame energiebronnen overgaan. Die lijn kan zij ook doortrekken naar een economische transitie: “We zijn heel ver doorgeschoten in een economisch systeem waarin aandeelhouders de dienst uitmaken, waar het gaat om economische winst. Economische groei is ons grootste goed op dit moment. De beweging naar een meer duurzame samenleving kan niet zonder het loslaten van die puur economisch winstgedreven voorwaarden waar een klein groepje van profiteert. We hebben met zijn allen recht op een stukje van die cake.”

“We zitten in een overgang naar een nieuwe manier van denken en ondernemen.”

Volgens Elsbeth van Lienden hoeven we maar naar de natuur (waar femininiteit en masculiniteit in alles te vinden is) te kijken om te zien dat we altijd zullen blijven veranderen. Met haar bedrijf The Pink Walnut begeleidt ze ondernemers die op deze nieuwe manier denken en ondernemen. “Alles groeit in de natuur. Dus ook de mensheid groeit,” legt ze duidelijk uit, waarbij ze niet zozeer doelt op het aantal mensen, maar verwijst naar de ontwikkeling van de mensen. “We zitten in een overgang naar een nieuwe manier van denken en ondernemen. Nu is het de tijd voor de mens om ons bewustzijn naar een next level te brengen. Dat is gewoon een gegeven. Daar hoef je niet aan mee te doen. Het is niet zo dat je dan morgen niet meer bestaat, maar kijk maar naar de natuur. Iets wat zich niet aanpast, heeft daarin geen bestaansrecht.”

Ondernemen vanuit purpose

Op ondernemersgebied betekent dit heel concreet dat er steeds meer ondernemers komen die niet ondernemen vanuit puur winstbelang, maar vanuit een maatschappelijk belang. Deze ondernemers voelen een purpose en handelen daarnaar. Klomp, Wobbe en Kleijer omschrijven het als volgt: “Wij definiëren betekenisvol ondernemen als een vorm van ondernemen waar de wereld beter van wordt – de hele mensheid, en niet alleen de ondernemer zelf en/of diens kleine groepje aandeelhouders.”

Het is dus overduidelijk dat we in een transitie zitten naar een nieuwe economie, de betekeniseconomie. Meer femininiteit speelt daar een cruciale rol in, voor ons een belangrijk onderdeel van ondernemen van binnen naar buiten.

Ik blijk met mijn persoonlijke intenties precies te passen binnen het huidige tijdsbeeld. En ik ben zeker niet de enige die op zoek is naar een nieuwe invulling. Aan het begin van mijn wat-dan-wel-zoektocht kwam ik al snel in aanraking met Mabel Duchossoy en Crystal Kwee, eigenaren en oprichters van The New Business Women. Zij waren de eerste ondernemers in mijn omgeving met wie ik het kon hebben over ondernemen vanuit een purpose en betekenisvol ondernemen, waar een term als femininiteit heel normaal is. Een wereld ging voor me open. Een wereld die voelde als thuiskomen.

Ze helpen deze vrouwen om hun bewustzijn te vergroten, waardoor hun manier van denken en doen ook verandert.

Jaarlijks kloppen er bij Duchossoy en Kwee tientallen, zo niet honderden vrouwen aan die allemaal deze behoefte voelen. Veel van hen komen uit loondienst en merken dat ze daar ‘iets’ missen. Een van de eerste dingen die ze bij The New Business Women leren is dat dat ‘iets’ een gevoel van betekenis en zingeving is. Ze helpen deze vrouwen om hun bewustzijn te vergroten, waardoor hun manier van denken en doen ook verandert.

Crystal: “Het gaat erom dat je ruimte voor jezelf creëert om te geloven dat jij een hele wezenlijke bijdrage hebt in deze wereld. Dat je gelooft dat wat jij doet ook echt nut heeft in de wereld en dat je daar dus voor mag gaan.”

Geld speelt nog steeds een rol

Dat betekent niet dat er geen geld meer te verdienen valt. Sandra Ballij, een social entrepeneur van het eerste uur, is daar heel duidelijk in. “Veel vrouwen draaien daaromheen, merk ik. Er kleeft wat viezigs aan. Je mag het niet over geld hebben, omdat je iets goeds aan het doen bent. Onzin. Wij leveren de hoogste kwaliteit die je maar kunt leveren. En daar betalen mensen dus voor.”

Inmiddels staat ze al jaren aan de top als het gaat om betekenisvol ondernemerschap.

Jaren geleden heb ik Ballij leren kennen. In een tijd waar ik nog vrij bleu was als het ging om betekenisvol ondernemen, was zij al hier heel bewust mee bezig. Inmiddels is ze al jaren ‘social entrepreneur’ wat duidelijk maakt dat geld verdienen geen hoofddoel is. Het draait om impact first.

Destijds had ik nog nooit van de term ‘social entrepreneur’ gehoord, wat ook niet zo vreemd is aangezien de term in die tijd pas net wat meer voet aan de grond kreeg. In 2012 is de term algemeen bekend geworden na de start van Social Enterprise NL. Ballij was er vroeg bij. Ze was toen al bezig met haar bedrijf Ctaste, een restaurant waar je dineert in het donker en het bedienend personeel blind is. Sindsdien zijn er twee bedrijven bijgekomen. Ctalents – een detacheringsbureau voor mensen die doof, slechthorend, blind of slechtziend zijn – en het concept van de Sign Language Coffeer Bars dat ze als whitelabel in de markt heeft gezet.

Waar ik momenteel (in 2020, red.) weer met nul euro omzet begin met het opstarten van dit nieuwe online magazine, zet zij ondertussen meerdere miljoenen om met haar impactvolle bedrijf. Allemaal vanuit een ijzersterke missie om dove en blinde mensen aan een baan te helpen. Gedreven vanuit een krachtige intrinsieke motivatie.

“Social entrepreneurschap is ondernemen voor gevorderden.”

Ballij is heel duidelijk over de noodzaak van geld: “Ik heb nog geen social entrepreneur gezien die alleen op purpose zit. Social entrepreneurschap is ondernemen voor gevorderden, want je gaat een extra uitdaging aan. Ik wil voor zoveel mogelijk mensen betekenisvol zijn. Impact realiseren. Hoe meer omzet, hoe meer banen ik heb weten te realiseren. Dat is een op een door te rekenen.”

Ook de oprichters van The New Business Women zien niet in waarom een verschil maken voor een mooiere wereld niet kan samengaan met geld verdienen. Kwee: “Waarom zou je niet veel geld willen verdienen? Ik kan geen een enkele reden bedenken, behalve dan dat het gelinkt is aan een overtuiging. Met geld kun je nog veel meer bereiken. Veel geld verdienen koppelen we nu nog aan macht. En dat hoeft niet.”

Het gaat erom waar dat geld vandaan komt, hoe het wordt verdiend en waar het naartoe gaat. Draait het alleen om winstmaximalisatie of draag je met je bedrijf bij aan het grotere geheel? Dat is het grote verschil tussen het oude systeem en het nieuwe systeem. Dat is waar meer femininiteit aan bijdraagt.

Vrouwen zijn onmisbaar in deze transitie

Om die overgang te realiseren zijn vrouwen onmisbaar, geeft Kees Klomp aan en lees ik in diverse onderzoeken. Het is niet voor niets dat gerenommeerde bedrijven als McKinsey al meer dan tien jaar het thema Diversity Matters, Women Matter onderzoeken. In 2007 verscheen hun eerste rapport. Het gaat er hier niet om dat vrouwen het beter zouden doen dan mannen. Het gaat om de balans en eerlijke kansen voor iedereen. Waarom zijn vrouwen dan onmisbaar in deze transitie? Op zich ligt dat voor de hand: vrouwen staan van nature meer in contact met hun feminiene energie dan mannen. Willen we dus meer aandacht voor femininiteit, dan is het cruciaal om vrouwen daarin te betrekken. Sterker nog: zij mogen voorop lopen in deze transitie*.

*Wij noemen dit Feminien Leiderschap, waar we in dit artikel veel dieper op in gaan.

Meer femininiteit

Zonder die balans blijven we hangen in een door masculiniteit gedomineerd systeem, zoals we dat nu kennen. Aanjager van de betekeniseconomie Klomp kan zich vinden in dat idee: “De masculiene energie gaat over jagen en roven. Bij feminiene energie gaat het veel meer om de familie en zorgen voor elkaar.” En dat zorgen voor elkaar en de planeet is juist hard nodig. Deze man is duidelijk niet bang om een helder statement te maken. Klomp vervolgt:  “Dus wij moeten als mannen heel veel leren van vrouwen. Ik denk dat je met die balans absoluut iets te pakken hebt. Ik denk alleen wel dat je nog wat meer nadruk zou moeten leggen op het feit dat vrouwen voor een langere tijd een dominantere plek gaan innemen als het gaat om duiding, richting en strategie. Dat is niet eng. Dat is nodig.”

Vrouwen hebben van nature meer de feminiene energie door hun lijf stromen. Het gaat dan meer om verbinding, samenwerking, gevoel, intuïtie, empathie.

“De mannen gingen jagen en waren dus veel meer bezig met focus en gerichtheid op een duidelijk resultaat om weer met de buit terug te komen.”

Daar weet Jolien Slavenburg alles van. Ze heeft haar werk volledig toegespitst op het bekrachtigen van het nieuwe leiderschap, waarin het versterken van intuïtie een cruciale rol speelt. Jolien is tevens als lector verbonden aan Nyenrode Business University in diverse Leadership Programs. “Het is niet voor niets dat vanuit de oudheid vrouwen veel meer bezig waren met verzamelen en de kinderen om hen heen,” legt ze uit. “Dus zij hebben veel meer geleerd om een 360-graden blik te hebben: ze moesten verzamelen en tegelijk zorgen dat alles om hen heen veilig was. De mannen gingen jagen en waren dus veel meer bezig met focus en gerichtheid op een duidelijk resultaat om weer met de buit terug te komen. Die beweging zit nog steeds in culturen en ook wel in de natuur van mannen en vrouwen.”

De vanzelfsprekendheid

Die natuurlijke beweging naar verbondenheid merk ik ook tijdens een gesprek met Anneke Crijns. Zij heeft van haar zeilschool een zeer goedlopende onderneming weten te maken, maar financiële winst heeft voor haar nooit voorop gestaan. Het gaat haar om de impact die ze maakt. “De zeilschool is een plek waar ik uitnodig om de verbinding met jezelf en anderen aan te gaan. Een plek om thuis te komen en zo weer in je kracht te gaan staan.Ik kan niet anders dan werken vanuit verbinding. Ik kan dat niet half. Ik kan niet ondernemen om alleen geld na te streven. Dat zit gewoon niet in me.”

“Haar passie viel me op en ik ben haar nooit vergeten.”

Wendy Broersen is ook zo’n vrouw die weet wat ze wil en daar succesvol mee is. Met haar internationale bedrijf SuperWomen Academy helpt ze vrouwen om hogerop te komen. Een paar jaar geleden, terwijl ik middenin mijn persoonlijk zoektocht zat, kwamen we elkaar al eens tegen bij een marketing training. Haar passie viel me op en ik ben haar nooit vergeten. Ze staat meteen open voor een gesprek en zonder twijfel laat ze ook nu weer horen waar ze voor staat. “Ik kan gewoon niet tegen ongelijkheid en daarom zet ik me in voor gelijkheid. Dat had ik niet hoeven doen. Ik had alleen bij mijn reclamebureau kunnen blijven. Dan had ik mega veel geld verdiend en dan waarschijnlijk een stuk minder sores gehad. Maar ja, dat is niet waar ik alleen voor ga. Ik ben ervan overtuigd dat je op deze wereld bent gezet om een verschil te maken. Dat kan heel klein zijn; dat je je kinderen op een bepaalde manier opvoedt tot aan impact hebben op iemands leven. En ik zag een kans om dat te gaan doen op mijn manier.”

Ze heeft een groot netwerk van vrouwelijke ondernemers en ziet deze drang om betekenisvol te zijn ook bij anderen. Broersen: “De meeste vrouwen beginnen een bedrijf omdat ze een verschil willen maken in de wereld. Bijna altijd zit er een maatschappelijke reden achter.”

Creusen ziet diezelfde neiging bij vrouwen die zij helpt om hogerop te komen in de energiewereld. “Impact willen maken, zien dat de wereld groter is dan onszelf en dat winst niet alles is, zie ik terug bij meer vrouwen,” stelt zij. Concreet ziet ze dit terug bij het ter sprake brengen van deze thema’s. “Wat ik vaak zie is dat het idee dat je als organisatie ook een rol speelt in de maatschappij, tijdens meetings vaak wordt aangezwengeld door vrouwen.”

Geen feministische strijd

Volgens Kees Klomp is het zelfs overduidelijk dat vrouwen eerder open staan om te sturen op well-being in plaats van welvaart. “Daar is ook allerlei wetenschappelijk onderzoek naar gedaan wat betreft vrouwelijk leiderschap. Mannen zijn veel meer opgegroeid om carrière te maken. Zij zijn cultureel helemaal gevormd door ‘je moet sterk zijn’, ‘je moet geld verdienen’. Dat zit heel diep in ‘de man’ terwijl vrouwen veel meer verstand hebben van dat zorgzame. Als dat soort elementen veel belangrijker worden in een samenleving, en dus ook in bedrijven, dan hebben vrouwen daar niet één, maar wel drie strepen voor op veel mannen. Het hoeft van mij geen onderdeel te worden van een feministische strijd. Het is veel meer een ander soort energie die nodig is om die nieuwe samenleving te creëren, waar heel veel mannen gewoon geen flauw benul van hebben.”

Klomp haalt daar een thema aan wat inderdaad belangrijk is om te benoemen. Ik merk dat het voor mij ook niet draait om een feministische strijd. De enige link die ik daarmee heb, is een werkstuk dat ik op de middelbare school schreef over de Dolle Mina’s. Ik weet overigens niet eens of dat destijds is ontstaan vanuit een intrinsieke motivatie of dat het me was ingefluisterd door iemand anders. Toch had die persoon – of ik het nu zelf was of iemand anders – misschien toch goed aangevoeld dat ik hier iets in te doen heb.

Echter gaat het hier dus niet om de feministische stijd. Het gaat om een balans tussen de feminiene energie en de masculiene energie, femininiteit en masculiniteit. Die zit beide in vrouwen én mannen. Om die energie in balans te krijgen in onszelf, hebben vrouwen hun eigen pad te bewandelen. Net als mannen. Het is een proces en in dat proces spelen vrouwen – in dit geval vrouwelijke ondernemers – dus een belangrijke, zo niet cruciale, rol.

De vrouwen van The New Business Women zien ook een sterke link tussen betekenisvol ondernemen en de rol van vrouwen daarin. Duchossoy neemt het woord: “Wanneer je in je feminiene kant duikt, dan ga je met je gevoel keuzes maken. En keuzes maken vanuit je gevoel is altijd purpose gedreven. Dat kan niet anders. Dat is onherroepelijk aan elkaar verbonden. Wij geloven dat vrouwen een enorm belangrijke rol hebben in het beter en mooier maken van deze wereld. Er is al millennia lang een disbalans tussen femininiteit en masculiniteit in onze maatschappij. Het is heel erg belangrijk dat die balans terugkomt, zodat er ook systemen ontstaan waar het in balans is.”

Ruimte voor femininiteit is er nog niet altijd

Dat systeem komt alleen in balans wanneer vrouwen de kans en ruimte pakken én krijgen om die feminiteit tot uiting te brengen. En zich niet moeten aanpassen aan de geschreven en ongeschreven regels van het huidige, masculiene systeem. Dat blijkt tot op de dag van vandaag lastig te zijn, terwijl het vanzelfsprekend zou mogen zijn dat mensen in een organisatie worden ingezet op hun eigen kwaliteiten.

Volgens drs. Veronique Kilian kan het inderdaad zo concreet gezegd worden. “De werkelijke zingeving is wat mij betreft dat je dingen doet die te maken hebben met je persoonlijke missie,” vertelt ze op een rustige toon. “Dat gaat over uitdrukking geven aan je kwaliteiten en persoonlijke passie. Die heb je niet voor niets gekregen.” Dit gaat dus ook over werkgeluk, haar specialisatie waar ze de bestseller ‘Geluk op het werk? Train je geluk competenties!‘ en diverse artikelen over schreef.

“Het woord werkgeluk mag in sommige organisaties nog niet genoemd worden.”

Hoe vanzelfsprekend het misschien ook klinkt, in het huidige systeem is er nog lang niet altijd ruimte voor. Kilian: “Het woord werkgeluk mag in sommige organisaties nog niet genoemd worden, want dan krijgen ze jeuk of zijn er teveel vooroordelen. En ‘we zijn hier toch niet om allemaal gelukkig te werken, want dan wordt er helemaal niet meer gewerkt’.”

Businesscoach Van Lienden voorziet dat het nieuwe systeem er sowieso gaat komen. “De wereld ziet er straks zo uit dat we alleen nog maar leiders accepteren die aansturen vanuit intuïtie en inspiratie,” zegt ze vol overtuiging. “De hele planeet gaat naar deze nieuwe dimensie in bewustzijn. Het is een paradigmashift. Ondernemingen, groot en klein, gaan het niet redden met oude systemen waar veel mensen zich nu nog heel plezierig bij voelen. Dan word je de Nokia van morgen.” Intuïtie-expert Slavenburg onderschrijft dat. Zij stelt: “Over een paar jaar is het normaal dat in boardrooms in heel Nederland de vraag wordt gesteld: ‘Wat is jouw eerste ingeving? Wat zegt je intuïtie je hierover?'”

Vastlopen van het systeem

Systemen die zijn ontstaan vanuit het ‘oude denken’ zijn dus niet langer houdbaar. Denk hierbij bijvoorbeeld aan de traditionele werkuren. Creusen weet het mooi te omschrijven: “De huidige regels zijn gemaakt door mannen die thuis een partner hebben die voor het gezin zorgt. Die kunnen zestig uur beschikbaar zijn, op vrijdag nog gaan borrelen en op dinsdagavond ook nog even langer op kantoor blijven, want de partner is wel thuis. Bij vrouwen is er én veel verantwoordelijkheid thuis en is er geen vergelijkbare partner voor wie dat systeem zo ontworpen is. Dus als je je schikt in zo’n rolpatroon, dan verandert dat systeem niet. Ik zeg dus: het systeem moet anders.”

“Je kunt niet van een man verwachten dat hij snapt hoe het is om zwanger te zijn, of dat hij snapt hoe het is om in de overgang te zitten.”

Daar praat Broersen graag over mee. “Het is echt raar dat het merendeel van de beleidsmakers uit mannen bestaat. Die bepalen dus het beleid hoe mannen en vrouwen moeten werken, leven, samenwonen, naar school gaan. Ik vind dat niet kloppen.” Haar visie is duidelijk. “En dan heb ik het nog niet eens over andere diversiteit die minstens zo belangrijk is. Je hebt die input nodig, omdat er dan betere beslissingen worden genomen. Je kunt niet van een man verwachten dat hij snapt hoe het is om zwanger te zijn, of dat hij snapt hoe het is om in de overgang te zitten. Om maar eens twee heel vrouwelijke dingen te noemen. Natuurlijk kan hij proberen zich in te leven, maar het is hem nog nooit overkomen. Dus ze weten het niet.”

Mannen erkennen het ook

Het is mooi dat er steeds meer mannen zijn die dit inzien en zich inzetten voor verandering van het systeem. Robert Vos is zo’n man die er vol voor gaat. Hij schreef het boek Fifty-Fity. De titel impliceert al waar het boek over gaat: een betere balans tussen mannen en vrouwen. Ook op het gebied van ondernemerschap. Hij stelt: “In de ondernemerswereld loopt de vrouw ook tegen problemen aan van het huidige systeem. Als zij kapitaal nodig heeft om haar bedrijf te starten of om uit te breiden, dan zal ze ontdekken dat vrouwen heel moeilijk toegang hebben tot investeerders.”

Broersen maakt dit ook vaak van dichtbij mee: “We krijgen minder kansen om te groeien. Ik heb enorm goede businessplannen gezien, maar vervolgens kregen ze geen geld van de bank. Ik heb zelfs gehoord van iemand die exact hetzelfde plan heeft ingeleverd onder een vrouwennaam en daarna onder een mannennaam.” Het businessplan met de mannennaam kreeg wel de financiering, stelt zij.

Dit sluit overigens niet aan bij de kennis die het CBS met ons deelt. In augustus 2020 heeft het CBS een genderscan met betrekking tot ondernemers uitgevoerd, in opdracht van de voorbereidingsgroep Emanciptaie van de Tweede Kamer (commissie OCW). Daarin is te lezen: ‘Vrouwen hebben minder vaak behoefte aan externe financiering, verkennen de mogelijkheden minder vaak en doen minder vaak een aanvraag. Maar áls bedrijven van vrouwelijke ondernemers uiteindelijk een externe financieringsaanvraag doen dan heeft deze aanvraag wel dezelfde kans van slagen als een aanvraag van mannelijke ondernemers.‘

Simone Brummelhuis en Laura Roosenboom, oprichters van het Borski Fonds dat zich specifiek richt op vrouwelijke ondernemers, zien dat totaal anders. Zij stellen op hun website: ‘Slechts 5% van alle Venture Capital-investeringen wordt verstrekt aan gemengde teams van mannen en vrouwen. Slechts 1% wordt geïnvesteerd in teams met alleen vrouwen en 94% van de Venture Capital investeringen komt terecht bij teams met alleen maar mannen.’ Broersen vult aan: “En dat is zeker niet alleen omdat vrouwen minder aanvragen zouden doen.”

“Er gelden een aantal spelregels in een masculiene organisatie. Daar kun je tegen vechten, maar dat ga je als vrouw verliezen.”

Dit subthema is nog eens een keer een diepgaand artikel waard. Voor nu is het mooi om te zien dat er ook op dit vlak veranderingen gaande zijn, zoals de oprichting van het Borski Fonds. Dat moet wel, want veel vrouwen kunnen en willen niet langer mee in het huidige systeem. Vos is het daarmee eens. Hij stelt: “Er gelden een aantal spelregels in een masculiene organisatie. Daar kun je tegen vechten, maar dat ga je als vrouw verliezen. Ze raken uitgeput van dit gevecht en dat zie je dan ook gebeuren: rond hun 30ste, 35ste levensjaar verlaten veel vrouwen zo’n organisatie.”

Meer uitval bij vrouwen

Ik kan niet anders dan hier een vermelding maken naar enkele verontrustende cijfers die ik vind tijdens mijn research voor dit artikel. Eerst even het totaalbeeld. Met bijna 75% van het totaal aantal meldingen van psychische beroepsziekten zijn overspannenheid en burn-out in 2019 de meest gemelde beroepsziektes.

Bron: Nationale Registratie Beroepsziekten (NCvB)

Als ik alleen kijk naar overspannenheid zie ik dat deze cijfers bij vrouwen beduidend hoger liggen dan bij mannen. In 2019 waren er naar schatting 254.000 personen met de diagnose neuasthenie / surmenage, wat staat voor overspannenheid. In totaal 84.800 mannen en 169.700 vrouwen.

Bronnen: Volksgezondheid.info en Nationale Enquete Arbeidsomstandigheden door CBS en TNO

Het hoge aantal vrouwen wat overspannen is, zal meerdere oorzaken hebben. Het zou ook zomaar te maken kunnen hebben met het gevecht waar Vos het over heeft. De koek is op. We kunnen dan uit automatisme – omdat we het zo gewend zijn – dezelfde koek opnieuw bakken, of we creëren een nieuwe. Met onze eigen ingrediënten.

Onze eigen regels bepalen

Naast het goede werk dat vrouwen zoals Broersen en Creusen verrichten om meer vrouwen naar de top te begeleiden binnen bestaande organisaties, is het goed om te kijken naar andere mogelijkheden om het aandeel vrouwen meer in balans te krijgen. Dit is waar de vrouwelijke ondernemers hun rol kunnen pakken. Als ondernemer bepaal je je eigen spelregels. Je hoeft je niet aan te passen naar een bestaande cultuur. Je bouwt je eigen cultuur.

Die stijging zien we overigens al ontstaan. Uit dezelfde Genderscan van het CBS blijkt dat sinds 2003 het aantal vrouwelijke zzp’ers met 94% gestegen is snaar 434.000. Wanneer we daar het aantal vrouwelijke ondernemers met personeel bij optellen, komen we in 2019 uit op 550.000. Dat is overigens 37% van het totale aantal ondernemers. Dus voordat de balans de andere kant op doorslaat en we aan de visie van Klomp voldoen, is er nog ruimte genoeg.

Bron: Genderscan CBS 

Voor de vrouwen* die graag betekenisvol willen ondernemen en dit willen doen vanuit Feminien Leiderschap is het cruciaal dat zij starten met het omarmen van hun femininiteit.

*Hoewel het omarmen van die femininiteit voor vrouwen én mannen cruciaal is, richten we ons in dit artikel meer op het proces wat vrouwen daarin te lopen hebben. In andere artikelen zal ik meer ingaan op de rol van mannen in deze transitie.

Femininiteit (opnieuw) omarmen

Doordat veel van de huidige organisaties gerund worden op een masculiene manier, is dat de manier die veel vrouwen hebben overgenomen. Dat is immers het voorbeeld en het systeem waarin we zijn opgegroeid.

“Het is belangrijk dat vrouwen gaan zorgen voor hun eigen energie, lichaam en hormoonhuishoudingen. Dat is nu enorm ondergeschoven.”

Kilian, die veel lezingen heeft gegeven over masculiniteit en feminiteit is er heel duidelijk in dat dat niet vanzelf gaat. “In mijn workshops en trainingen zie ik dat vrouwen aangeven dat ze in een mannenwereld wel heel goed hun mannetje kunnen staan, maar zich niet als vrouw openen. Dat is te kwetsbaar,” geeft ze aan. Terwijl kracht en kwetsbaarheid juist bij elkaar passen.

Dat gebeurt vaak onbewust. We weten niet beter. Ik herken het ook in mijn oude manier van ondernemen. Mijn focus lag het grootste deel van de tijd op omzet- en winstgroei, op handelen vanuit wilskracht, altijd maar doorgaan, resultaatgericht doelen halen. Dat zag ik om me heen, dus zo leerde ik het van mijn rolmodellen. Ik wist niet beter. Even stilstaan en luisteren wat mijn lijf en gevoel van me vraagt, had ik nooit geleerd.

Duchossoy en Kwee zien het bij veel van de vrouwen die ze begeleiden en herkennen het ook van zichzelf, uit hun tijd dat ze nog promoties nastreefden bij de corporate organisatie waar ze beide werkten in de sales. Een van hen legt uit: “Doordat wij als vrouw in een masculien systeem werkten, was onze masculiene kant volledig ontwikkeld. Daar voerden we volledig op en daar werden we ook op afgerekend. Daar maakten we onze promoties op.”

Maar dit is wat hen betreft niet de manier om meer vrouwen aan die top te krijgen. ”Dan maakt het weinig verschil,” zegt Duchossoy. Hiermee doelt ze op het ontbreken van die femininiteit die juist zo belangrijk zijn om ruimte te geven. Een vrouw aan de top die ondertussen haar feminiene kant volledig negeert is niet de oplossing. “Dus waar Crystal en ik heel erg aan hebben gewerkt de afgelopen jaren is terug naar die femininiene kant, terug naar de feminiene essentie, naar ons vrouw zijn, het zachte, de creativiteit, de intuïtie. Vanuit die plek zetten we pas het masculiene in.”

Kracht van femininiteit

Vier jaar geleden begon voor mij die ontdekkingstocht naar betekenisvol ondernemen. Dat was tevens de start van een proces om mijn masculiene kant terug in balans te brengen met mijn femininiene kant, mijn femininiteit mocht meer waardering krijgen van mezelf en anderen. Deze ontdekkingstocht kwam uiteindelijk uit bij Feminien Leiderschap en de oprichting van FEEM Magazine. En ondertussen is het een proces dat continu gaande is. Elke keer wanneer ik weer ‘geforceerd wil doorduwen’, mag ik me weer realiseren dat dat niet is wat ik wil. Het voelt niet fijn, past niet bij wie ik ben en daar mag ik naar luisteren. Ik hoef niet door te gaan ‘omdat dat zo hoort’. Ik mag mezelf toestaan om even stil te staan. Om te luisteren naar mijn innerlijke wijsheid, en om me vanuit die plek te laten leiden. En het mooie is; zodra ik mezelf die ruimte geef, komt er meer werk uit mijn handen dan ooit te voren.

Om zoveel werk te verzetten vanuit inspiratie en creativiteit heb ik eerst moeten leren om mijn vrouwelijke essentie toe te laten.

Dit hele magazine – met een team om me heen, bedrijven die zijn aangehaakt en experts die regelmatig een bijdrage leveren – is van idee tot lancering in ongeveer drie maanden ontstaan. Om zoveel werk te verzetten vanuit inspiratie en creativiteit heb ik eerst moeten leren om mijn vrouwelijke essentie, mijn femininiteit, toe te laten. Dit is de kracht die vervolgens vrij kwam. Dat inspireerde mij en de anderen om dit allemaal te creëren.

Een reis naar binnen

Kilian ziet ook om zich heen dat het niet vanzelfsprekend is dat vrouwen hun feminiene kwaliteiten inzetten. “Veel vrouwen hebben moeite om die innerlijke vrouw te omarmen. Het is een collectief thema.” Uit mijn persoonlijke ervaring en aanvullende opleiding die ik ondertussen heb gevolgd weet ik dat dat onder andere te maken heeft met conditioneringen die vaak onbewust worden doorgegeven van generatie op generatie. Zonder er specifiek naar te vragen, benoemen alle vrouwen die ik spreek dezelfde redenen waarom veel vrouwen zichzelf tegenhouden in hun groei als ondernemer.

“Vrouwen kunnen meer dan ze denken.”

De grootste gemene deler: bescheidenheid. Om hier wat meer zicht op te krijgen, spreek ik met Ursula Hendriks. Ze is GZ-psycholoog en runt samen met haar man een succesvol detacheringsbureau, Psychocare detachering voor psychologen en andere zorgprofessionals. Zij zegt al snel: “Vrouwen kunnen meer dan ze denken. Ik vind het jammer dat vrouwen zich regelmatig onderschatten. Ik hoor dan vaak: ‘Dit kan ik nog niet, want ik heb nog niet genoeg ervaring’, terwijl mannen dan zeggen: ‘Dat leer ik wel’.”

Broersen herkent dit ook bij veel van de vrouwen in haar netwerk. “Vrouwen zijn voorzichtiger van nature,” ziet zij. “Nu generaliseer ik natuurlijk, maar ze willen eerst graag alles weten en dan gaan ze het misschien doen. Mannen zijn meer van ‘dood of de gladiolen’. Die proberen het gewoon en als het niet lukt, dan is dat jammer. Dat doen vrouwen van nature minder.”

“Heel jammer als je jezelf daardoor laat belemmeren in je eigen potentieel.”

Van Lienden ziet hetzelfde: “Vrouwen hebben meer moeite om los te laten. ‘Wat vinden mensen van mij als ik dat ga doen?’ Dan komen al die meisjes-dingen naar boven: ‘Je moet lief zijn, aardig zijn, niet op de voorgrond treden. Aangeleerde patronen spelen dan parten.’ Psycholoog Hendriks vult aan: “Je hoeft jezelf niet te veranderen, maar als het je remt in je ontwikkeling mag je daar zeker wel naar kijken. Bescheidenheid is niet perse aangeboren, het is meer aangeleerd. Heel jammer als je jezelf daardoor laat belemmeren in je eigen potentieel.”

“Voor mij gaat het om zuiverheid,” zegt Slavenburg, de vrouw van intuïtief leiderschap. “Zolang we ons door ons ego laten leiden – dat doen we allemaal en dat gaat nooit helemaal over – dan maak je per definitie niet de keuzes en de beslissingen die dienstbaar zijn aan iets wat groter is. Dan gaat het over ‘doe ik het goed, wordt mijn kop er niet afgehakt, word ik gezien’. Leiderschap gaat over dienstbaar zijn aan het grotere maatschappelijke geheel of een grotere beweging dat in ieder geval altijd voorbij gaat aan jezelf. Veel vrouwen cijferen zichzelf volledig weg. Dat is ego, dat is geen feminiene kracht.”

Van voelen naar uiten

Zodra het ons lukt om deze conditioneringen van ons af te schudden, komen we makkelijker in contact met die vrouwelijke essentie, waar juist onze kracht zit. En dan is het aan vrouwen de taak om dit te kunnen en durven uiten.

Slavenburg vervolgt: “Vrouwen hebben dat feminiene leiderschap al veel meer in zich. Met de omgeving bezig zijn, verbindingen leggen. Ze zijn ook eerder geneigd om zelf een stapje naar achter te doen om het geheel ruimte te geven. Maar vrouwen vinden het lastiger om de dingen die zij voelen in zichzelf, te durven erkennen. Om te zien dat het ertoe doet en vervolgens om ervoor te gaan staan. Bijvoorbeeld door te durven zeggen: ‘Wacht even. Ik zet ‘m even stop. Wat is hier aan de hand?’ of ‘Volgens mij staat er een enorme olifant in de kamer. Daar wil ik het eerst met jullie over hebben.’ of ‘Ik merk dat ik mijn aandacht helemaal kwijt ben. Zijn er meer mensen voor wie dat geldt en hoe zou dat komen?’ Dus durven uiten wat er intuïtief gebeurt, dat is de ontdekking.

Conflicten of spanning bespreek maken, gebeurt dan niet vanuit hardheid en niet gedreven door ego. Maar vanuit de combinatie van kwetsbaarheid en kracht. Ik merk overigens dat dit soms lastig is voor mannen én vrouwen.

“Krachteloos wordt het wanneer je ten koste van alles consensus moet hebben en geen heldere koers vaart.”

“Onder krachtig leiderschap krijgt verbinding en kwetsbaarheid meer een plek,” zegt werkgelukexpert Kilian. “Krachtige feminiene kwaliteiten zijn als het goed is een toevoeging en geven meerwaarde. Krachteloos wordt het wanneer je ten koste van alles consensus moet hebben en geen heldere koers vaart. Wanneer je alles met de mantel der liefde bedekt mag geen conflict meer benoemd worden. Of er mogen dan geen duidelijke grenzen aangegeven worden. Wanneer iedereen heel erg aardig is tegen elkaar en dan wordt de onderstroom in een team alleen maar groter.” Duidelijk grenzen aangeven behoort tot de masculiene energie. Dit laat zien dat femininiteit zonder masculiniteit ook niet werkt. Het is beide nodig.

Slavenburg is het hier volledig mee eens. “Nu denken vrouwen vaak: ‘Ik zal wel de enige zijn die dit zo ervaart. Laat maar.’ En dat is echt een gemiste kans.” Hiermee uiten ze dus juist hun feminiene kracht niet. “Op het moment dat je echt voor die kracht – die wij toch al wat makkelijker voelen – durft te gaan staan en daar stevig in durft te zijn in je interventies, dan heb je zoveel meer bereik en wordt er zoveel meer mogelijk. Dat is krachtig vrouwelijk leiderschap.”

Synergie van femininiteit en masculiniteit

Dit laat heel mooi zien dat de ideeën, de passie, de kracht, de ingevingen vanuit de feminiene energie mogen ontstaan om vervolgens die masculiene energie eraan te verbinden. Of zoals Van Lienden het zegt: “Gebruik je intuïtie, doe dingen vanuit liefde, vertrouwen en intrinsieke motivatie – dat wat voor de nieuwe wereld heel erg typerend is. En dan is er actie nodig. Zonder actie, geen reactie. Zonder masculien wordt er niets gedaan, dan hangen we allemaal achterover.”

Die actie is voor ondernemer Tineke Rensen nooit het probleem geweest. Haar ondernemersreis begon 30 jaar geleden met een typemachine en wonend in een caravan. In die tijd zette ze meerdere bedrijven op. In 2011 verkocht ze haar meest succesvolle, internationale bedrijf. Eerst teruggaan naar die vrouwelijke essentie heeft Rensen moeten leren. Inmiddels lukt dat aardig, waarbij haar pit niet verloren is gegaan. “Als je vanuit ingevingen creatief kunt zijn en vanuit daar het masculiene kunt inzetten om ervoor te gaan, dan klopt het. Als je dan voelt wat je wilt doen, dan wil ik niet horen: ‘ik weet niet of het wel kan, moet ik het nu zo of zo doen?’ Nee, dan moet je actie ondernemen.”

“Het is een beweging die om elkaar heen draait en in elkaar draait.”

Volgens Kilian gaat het zelfs verder dan femininiteit en masculiniteit met elkaar in balans brengen. “Het is net als Yin en Yang,” legt ze uit. “De juiste dosis femininiteit vind je door de masculiniteit erin te brengen, en andersom. Dan krijg je synergie. Dan ben je heel erg sterk. Dat gaat verder dan balans. Het is een beweging die om elkaar heen draait en in elkaar draait. Wanneer je die synergie hebt gecombineerd kun je bijvoorbeeld vanuit bezielde inspiratie gerichte actie ondernemen en manifesteren of iemand confronteren met iets heel pijnlijks, vanuit de grootste compassie. Dat kan heel bevrijdend werken en dan wordt het een kracht die je inzet ten dienste van een groter geheel.”

Dit is de eerste stap die vrouwen te zetten hebben. Eerst terug naar onze eigen essentie en dan pas weer in de actiemodus. Veel vrouwen voelen zich hier al steeds meer in thuis en doen dit ook. Het gaat erom dat we die synergie in onszelf vinden, zodat we meer synergie ervaart. Wanneer vrouwen meer in contact staan met hun eigen essentie, kunnen ze vanuit die plek ook anderen begeleiden naar dat evenwichtige punt. Uiteraard geldt dat ook voor mannen.

Feminien Leiderschap is voor vrouwen én mannen, echter mogen vrouwen hun leidende rol pakken in deze transitie. En hoe meer mannen ook laten zien dat zij Feminien Leiderschap inzetten, hoe beter. Dit is een transitie die breed gedragen mag worden.

Zo maken we het verschil

Hoe meer vrouwen hun femininiteit en hun leiderschap serieus nemen, hoe groter onze impact is op een mooiere en betere wereld.

“Want een vrouw alleen aan de top is beslist niet gelukkig, dat kan ik me niet voorstellen.”

Vos heeft daarbij een duidelijke oproep aan vrouwen. “Zoek vooral de samenwerking met andere vrouwen! Ga met elkaar in gesprek, kom erachter wat haar kwaliteiten en competenties zijn en help elkaar om naar boven te komen. Want een vrouw alleen aan de top is beslist niet gelukkig, dat kan ik me niet voorstellen. Ze hebben veel meer vrouwen naast zich nodig om de femininiteit en masculiniteit goed in balans te krijgen.”

Broersen heeft daar eveneens mooie ideeën over: “Als we iedere vrouw die we tegenkomen zouden helpen door connecties te delen of haar aanbevelen bij anderen, dan ziet de wereld er in no-time anders uit.”

Zo ontstaan er steeds meer rolmodellen. Dat is nodig, ook volgens Kwee van The New Business Women. “Onze volgende generaties hebben een voorbeeld nodig dat dit kan. Ze hebben visie en perspectief nodig, zodat ze hierin kunnen groeien. Meisjes én jongens natuurlijk. Ze moeten zien dat het naast elkaar kan bestaan. Succesvol zijn én goed doen voor de wereld.”

Met dit magazine hoop ik een bijdrage te leveren aan deze ontwikkeling.

Mijn persoonlijke zoektocht is voorbij. Een nieuw avontuur met Feminien Leiderschap waar ik mezelf nog jarenlang aan wil verbinden, staat voor de deur. Met dit magazine hoop ik een bijdrage te leveren aan deze ontwikkeling zodat er meer waardering komt voor femininiteit in leiderschap.

Wanneer iedereen handelt vanuit zijn pure essentie, voorbij conditioneringen en andere opgelegde paradigma’s, handelt iedereen vanuit liefde. Dat is de essentie. Dan worden beslissingen genomen die goed zijn voor het individu, het collectief én de planeet. En zo maken we samen een écht verschil in de wereld. Dat is feminine empowerment. Dat is Feminien Leiderschap.

Dit artikel is tot stand gekomen met dank aan:
Anneke Crijns, Anouk Creusen, Crystal Kwee, Elsbeth van Lienden, Garcia Stans, Jolien Slavenburg, Kees Klomp, Mabel Duchossoy, Robert Vos, Sandra Ballij, Tineke Rensen, Ursula Hendriks, Veronique Kilian en Wendy Broersen.

Speciale dank aan Bregje Simons, mijn collega redacteur die in de feiten en cijfers is gedoken en dit artikel van visuals heeft voorzien.

Overige bronnen:
Geluk op het werk? Train je geluk competenties!
Handboek Betenisvol Ondernemen
Genderscan
Wikipedia over de beleveniseconomie
Wikipedia over het feminisme
Etion
Design 4 Purpose
Borski Fund
Diversity Matters, Women Matter